Праваабаронцы за свабодныя выбары

12 верасня кампанія "Праваабаронцы за свабодныя выбары" падвяла вынікі маніторынгу выбараў дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў 6-га склікання. На прэс-канферэнцыі ў Мінску каардынатары кампаніі Алег Гулак (ад Беларускага Хельсінкскага камітэта) і Уладзімір Лабковіч (ад Праваабарончага цэнтра "Вясна") прадставілі сваю ацэнку парламенцкай кампаніі - 2016.

Праваабаронцы са шкадаваннем канстатавалі, што гэтыя выбары не адпавядалі міжнародным стандартам правядзення свабодных і дэмакратычных выбараў.

Дадзеная выснова грунтуецца на аналізе інфармацыі, сабранай назіральнікамі кампаніі, якія працавалі па ўсёй тэрыторыі Беларусі на ўсіх этапах выбарчага працэсу. А менавіта: з моманту афіцыйнага старту парламенцкай кампаніі назіранне вялі 55 доўгатэрміновых назіральнікаў, размеркаваных па выбарчых акругах такім чынам, каб пакрыць 70% выбаршчыкаў краіны; падчас датэрміновага галасавання 364 кароткатэрміновыя назіральнікі закрывалі 182 выбарчыя ўчасткі, а ў асноўны дзень галасавання 11 верасня назіральнікамі былі ахопленыя 326 выбарчых участкаў па ўсёй краіне. Такая расстаноўка, па словах каардынатараў кампаніі, дазваляе казаць пра рэпрэзентатыўнасць вынікаў маніторынгу.

Каардынатары кампаніі агучылі свае заўвагі адноснага кожнага выбарчага этапу.

Выбаркамы заставаліся закрытымі і прыпадобніліся да выканаўчай вертыкалі

Характарызуючы працэс фарміравання тэрытарыяльных, акруговых і ўчастковых выбарчых камісій, Уладзімір Лабковіч падкрэсліў, што назіральнікаў кампаніі ў першую чаргу цікавіла, наколькі ў іх могуць быць прадстаўлены суб'екты выбарчага працэсу.

У акруговыя камісіі былі вылучаны 353 прадстаўнікі ад палітычных партый, 639 - ад грамадзян, 140 - працоўнымі калектывамі і 925 - грамадскімі арганізацыямі.

"Гэтыя лічбы паказваюць, што доля палітычных партый досыць слабая, што ў прынцыпе ў Беларусі палітычныя партыі не з'яўляюцца асноўнымі суб'ектамі, якія прэтэндуюць на сваё прадстаўніцтва ў выбарчых камісіях. Асноўнымі такімі прэтэндэнтамі застаюцца грамадскія аб'яднанні", - адзначыў праваабаронца.

Па выніках фармавання ТВК і АВК, прадстаўнікі палітычных партый у іх склалі толькі 24,2% і 13,6% адпаведна. Пры гэтым агульны адсотак прадстаўнікоў апазіцыйных партый у складзе ТВК і АВК нязначны - 5,4% і 1,8% адпаведна. Калі казаць пра ўчастковыя камісіі, то агульная колькасць прадстаўнікоў апазіцыйных партый у іх склала 53 чалавекі, або 0,08% ад агульнай колькасці сябраў УВК.

"У Беларусі склалася сістэма, калі асноўныя прадзяржаўныя грамадскія аб'яднанні (іх пяць - Белая Русь, БРСМ, Беларускі саюз жанчын, Беларускае грамадскае аб'яднанне ветэранаў, Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі) з'яўляюцца асноўнымі каналамі для фарміравання выбарчых камісій з прадстаўнікоў органаў улады, - выказаў шкадаванне Лабковіч. - Правёўшы аналіз, мы можам казаць, што ў 90% выбарчых акругаў сістэматычна не мяняецца склад камісій па персаналіях. Там адны і тыя ж людзі "мігруюць": умоўна кажучы, сёння яны прадстаўнікі ад працоўнага калектыву, заўтра - ад Белай Русі, а на наступных выбарах - ад федэрацыі прафсаюзаў. Калі казаць пра камісіях, то яны з'яўляюцца такімі паралельнымі структурамі адміністрацый мясцовых органаў улады і ў чымсьці капіююць выканаўчую вертыкаль, сфарміраваную ў Беларусі".

Колькасць зарэгістраваных кандыдатаў не паўплывала на прыкметнасць агіткампаніі

Кажучы пра этап вылучэння і рэгістрацыі кандыдатаў у дэпутаты, Алег Гулак у якасці пазітыўных момантаў назваў досыць спакойны характар гэтай працэдуры і тое, што месцы для збору подпісаў былі больш зручныя, чым у ранейшыя кампаніі.

Разам з тым, незадаволенасць праваабаронцаў выклікала закрытасць для назіральнікаў у цэлым працэдуры праверкі подпісаў і іншых звестак прэтэндэнтаў у кандыдаты.

"На наш погляд, працэдура праверкі подпісаў і іншых дакументаў, здадзеных для рэгістрацыі кандыдатаў у дэпутаты, дазваляе маніпуляваць ў той ці іншы бок - альбо дапамагчы камусьці прайсці, альбо дапамагчы камусьці не быць зарэгістраваным. І гэта, вядома, не адпавядае ні беларускаму заканадаўству ні міжнародным нормам і патрабуе карэкціроўкі пры далейшай працы з выбарчым заканадаўствам", - сказаў Алег Гулак.

Назваўшы больш пазітыўнымі лічбы па колькасці зарэгістраваных кандыдатаў у дэпутаты (зарэгістраваны 521, адмоўлена 93-м, адклікана 16 заяў), ён адзначыў, што агітацыйная кампанія ў цэлым была па-ранейшаму малазаўважнай. Назіральнікі бачаць некалькі асноўных прычын гэтаму: адсутнасць дзяржфінансавання, якое раней давалася хоць бы для распаўсюду кандыдатамі сваіх праграм у друкаваным выглядзе; летні перыяд як не самы ўдалы час для правядзення агітацыі; адмова значнай часткі кандыдатаў ад правядзення агітацыі, яны нават не рэгістравалі выбарчыя фонды.

У якасці негатыўных момантаў перыяду агітацыі назіральнікі фіксавалі шматлікія выпадкі цэнзуры праграм і выступаў кандыдатаў, неабгрунтаваныя заканадаўча перашкоды некаторым кандыдатам у публікацыі агітацыйных матэрыялаў.

Імітацыя яўкі выбаркамамі была беспрэцэдэнтнай

Закрытасць выбарчых камісій прывяла да шматлікіх парушэнняў у дні датэрміновага галасавання, канстатавалі праваабаронцы. Назіральнікі фіксавалі два асноўныя віды парушэнняў - прымус да датэрміновага галасавання дзеля забеспячэння яўкі з дапамогай адміністрацыйнага рэсурсу і завышэнне яўкі выбарчымі камісіямі.

"Відавочна, што адміністрацыі па месцы працы грамадзян і ў навучальных установах фактычна з'яўляюцца ў Беларусі арганізатарамі выбараў, хоць па законе яны такой функцыяй не надзеленыя і, больш за тое, катэгарычна выконваць яе не могуць, гэта грубешае парушэнне закона", - адзначыў Уладзімір Лабковіч.

Праваабаронцы заявілі пра беспрэцэдэнтны разрыў у лічбах па яўцы выбаршчыкаў ад выбаркамаў і незалежных назіральнікаў. Напрыклад, у пяты дзень датэрміновага галасавання розніца ў гэтых дадзеных склала 31%. Паводле інфармацыі кампаніі, агульная розніца ў дадзеных па колькасці выбаршчыкаў, якія прынялі ўдзел у датэрміновым галасаванні, складала 14% з УВК, на якіх вялося назіранне. Для параўнання: на парламенцкіх выбарах 2012 года такая розніца складала 10,4%.

"Ні па адным з такіх выпадкаў, па якіх падаваліся скаргі і якія масава прыводзіліся на розных інтэрнэт-рэсурсах, належнага разбіральніцтва, з зразумелай працэдурай і зразумелымі вынікамі, выбарчымі камісіямі праведзена не было, - звярнуў увагу Алег Гулак. - Таму сумневы ў выніковай яўцы ў нас, вядома, застаюцца".

"Як мы бачым, датэрміновае галасаванне ў тым выглядзе, у якім яно праводзіцца ў Беларусі, цалкам дыскрэдытавала сябе і па сутнасці ўжо не з'яўляецца датэрміновым галасаваннем. Бо ў ідэале гэта выключная форма галасавання для грамадзян, якія па нейкіх прычынах не могуць прагаласаваць у асноўны дзень выбараў. А ў нас цяпер гэта фактычна шэсць дзён паўнавартаснага галасавання. І ў такім выглядзе датэрміновае галасаванне не можа далей існаваць, таму што яно не дазваляе кантраляваць захаванасць выбарчых скрыняў і бюлетэняў і з'яўляецца магчымасцю для прымусу да галасавання", - падкрэсліў Уладзімір Лабковіч.

Працэдура падліку галасоў засталася непразрыстай

Адзначыўшы высокі тэхнічны ўзровень правядзення асноўнага дня галасавання, праваабаронцы вярнуліся да застарэлых праблем, звязаных з непразрыстасцю працэдур.

Сярод такіх праблем - непрадастаўленне назіральнікам спісаў выбаршчыкаў на участках; выкарыстанне працэдуры галасавання па месцы знаходжання выбаршчыкаў, якая з'яўляецца больш складанай для назірання, для завышэння колькасці выбаршчыкаў; уласна, непразрыстасць працэдуры падліку галасоў, пра што заявілі 95,31% назіральнікаў кампаніі.

Магчымасцяў для абскарджання вынікаў выбараў практычна няма

Агульная колькасць скаргаў, пададзеных назіральнікамі на розных этапах парламенцкай кампаніі, склала 102. З іх задаволеныя толькі 18.

"Зыходзячы з трактоўкі беларускага заканадаўства, на жаль, большасць спрэчак наогул закрытыя для судовага абскарджання, магчыма толькі абскарджанне ў камісію. І мы яшчэ станем сведкамі таго, што кандыдаты, якія афіцыйна прайгралі выбары, не будуць мець магчымасці судовага абскарджання гэтых вынікаў", - адзначыў Уладзімір Лабковіч.

"Напярэдадні дадзенай выбарчай кампаніі Цэнтрвыбаркам анансаваў, што будзе ўведзена пазітыўная практыка - больш інфармацыі аб скаргах, будзе створаны банк даных скаргаў і разгляду выбарчых спрэчак. З гэтай нагоды ёсць пастанова Цэнтрвыбаркама аб інфармаванні грамадзян пра працу па падрыхтоўцы і правядзенні выбараў, і частка гэтай пастановы непасрэдна тычыцца таго, што выканкамы на сваіх афіцыйных сайтах у спецыяльных рубрыках "Выбары-2016" павінны публікаваць ўсе рашэнні тэрытарыяльных і акруговых камісій па выбарчых спрэчках. Аднак на практыцы гэта не было выканана, мы назіралі разрозненую карціну размяшчэння гэтых матэрыялаў, што не дазваляе вырабіць падрабязны аналіз разгляду гэтых скаргаў. Таму мы можам казаць толькі пра тых скаргах, з якімі працавалі нашы назіральнікі", - дапоўніў Алег Гулак.

"На жаль, у гэтай выбарчай кампаніі мы не ўбачылі таго прагрэсу, які нам абяцалі напярэдадні выбараў. Так, пэўныя пазітыўныя крокі былі. Можна сказаць, што былі спробы Цэнтрвыбаркама прадэманстраваць паляпшэнні. Але практыка - штука сур'ёзная, і ўбачылі мы тое, што ўбачылі, і гэта мы вам прадставілі. Увогуле ж, сістэма правядзення выбараў засталася ранейшай", - падсумаваў Алег Гулак.

Больш падрабязна з высновамі кампаніі яе каардынатары прапаноўваюць азнаёміцца ў выніковай аналітычнай справаздачы.

Атрыманыя ў выніку маніторынгу дадзеныя будуць выкарыстоўвацца ў далейшай працы з мэтай ўнясення неабходных змяненняў у Выбарчы кодэкс. Каардынатары кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары" выказалі надзею, што ў Цэнтрвыбаркама і новага складу парламента будуць палітычная воля і магчымасці вярнуцца да абяцанняў працягнуць працу міжведамаснай працоўнай групы, створанай для паляпшэння выбарчага працэсу. Найбліжэйшыя некалькі гадоў без выбараў, на думку праваабаронцаў, даюць добрую магчымасьць для падрабязнага абмеркавання і змянення выбарчых працэдур у Беларусі.